نیاز رو به رشد تقاضای نفت و گاز پاکستان و لزوم تامین پایدار و ایمن انرژی، درآمد ٥٠٠ میلیون دلاری از محل ترانزیت گاز به هند و برنامه های توسعه ای پاکستان برای گسترش استفاده از گاز در پروژه های نسل آینده تولید نیرو را می توان از ضرورتهای احداث خط لوله آی پی دانست که حتی با در نظر گرفتن هزینه های حمل و نقل، چهار برابر کمتر از دیگر گزینه های انتقال انرژی هزینه بر است و هر روز تاخیر در آن زیانهای مالی فراوانی را به اقتصاد پاکستان تحمیل می کند.

انتقال گاز ایران به پاکستان در حالی مراحل نهایی شدن خود را می گذارند که حدود دو دهه است که این پروژه در ابتدا با عنوان قرارداد صلح، موسوم به قرارداد آی پی آی بین ایران-پاکستان-هند مطرح شده است.

تئوری اولیه برای این خط لوله آن بود که با انتقال گاز از ایران به پاکستان و سپس به هند، می توان امیدوار بود که تنش های اسلام آباد – دهلی نو کاهش یابد و تا اندازه ای صلح بین دو کشور حاکم شود. هر چند در این روزها به دلیل فشارهای آمریکا، این قرارداد طرف هندی خود را در صحنه نمی بیند و البته هندی ها هم به طور رسمی از این قرارداد خارج نشده اند و گاهی تمایل خود به این قرارداد را به طور ضمنی مطرح می کنند.

قرار است گاز طبیعی ایران در سال ۹۳ به وسیله خط لوله از بندرعسلویه در استان بوشهر به بندر نوابشا در جنوب پاکستان منتقل شود و در این رابطه دو قرارداد مهم به امضای روسای جمهور دو کشور برسد.

اولین قرارداد مربوط است به وام ۵۰۰ میلیون دلاری ایران به پاکستان برای ساخت خط لوله انتقال گاز در داخل مرزهای پاکستان به اسلام آباد و دومین قرارداد نیز مربوط است به ساخت یک پالایشگاه در ایالت بلوچستان پاکستان از سوی جمهوری اسلامی ایران؛ این پالایشگاه در منطقه جنوب غربی پاکستان موسوم به گوادر – همان منطقه ای که بندر معروف و بزرگ گوادر در آن قرار دارد- احداث خواهد شد. هزینه ساخت این پالایشگاه ۴ میلیارد دلار برآورد شده و ظرفیت آن ۴۰۰ هزار بشکه در روز است.صدور گاز به هند و پاکستان از سال ١٩٩٠ میلادی مطرح شد، اما به دلیل تنش بین دو کشور هند و پاکستان تا اوایل دهه جاری پیشرفت محسوسی نداشت.

از اوایل سال ٢٠٠٠ میلادی مطالعاتی با مشارکت شرکت های بین المللی از سوی شرکت ملی نفت ایران انجام شد و گزینه های مختلف عبور لوله از خشکی، دریا نزدیک ساحل و دریا آبهای عمیق مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. در این ارتباط شرکت B.H.P استرالیایی مطالعات اولیه امکان سنجی را در سال ٢٠٠١ انجام داده است و در سال ٢٠٠٣ (سال ١٣٨٢) مطالعات را به روز کرد که در نهایت عبور لوله از خشکی، به عنوان گزینه برتر مورد پیگیری واقع شد.

پیرو آن شرکت ملی صادرات گاز ایران آمادگی خود را برای تحویل گاز در مرز ایران و پاکستان به پاکستان و هند اعلام کرده است.

دور جدید مذاکرات با هدف و تاکید بر صادرات گاز به کشور های هند و پاکستان، بین سه کشور از دی ١٣٨٢ آغاز  شد که از طرف ایران شرکت ملی صادرات گاز ایران، از طرف پاکستان شرکت Inter State Gas Systems Limited و از طرف هند شرکت Gas Authority India Limited و Indian Oil Company Limited در مذاکرات حضور پیدا کردند و از آن زمان تاکنون جلسات متعددی در سطوح معاونان وزرای نفت و انرژی به همراه گروه های کاری از شرکت های نفت و گاز هر سه کشور برگزار شده است.

پروژه خط لوله ایران پاکستان هند ( آی پی آی ) خط لوله ای است با طول ٢٧٠٠ کیلومتر با هدف انتقال گاز از منطقه پارس جنوبی ایران واقع در منطقه خلیج فارس به شهرستان های عمده پاکستان شامل کراچی و مولتان و  در فاز بعدی به دهلی نو در هند با ارزشی بالغ بر ٧ میلیارد دلار.

از آنجا که موقعیت جغرافیای ایران مناسب ترین جایگاه را نسبت به دیگر تامین کنندگان گاز جهان برای تامین نیازهای انرژی هر دو کشور پاکستان و هند دارد، احداث این خط لوله می تواند مزیت های بسیاری برای کشورهای طرف تعامل در انتقال گاز فراهم آورد.

در مجموع طول ٢٧٠٠ کیلومتری لوله گذاری در این پروژه بزرگ، ١١٠٠ کیلومتر در ایران، ١٠٠٠ کیلومتر در پاکستان و ٦٠٠ کیلومتر در خاک هند انجام خواهد شد.

برابر تحلیلی که از سوی gulf oil and gas انجام شده، با توجه به این که یک خط لوله زمینی حتی با در نظر گرفتن هزینه های حمل و نقل، چهار برابر کمتر از دیگر گزینه های انتقال انرژی هزینه بر است، به سادگی می توان تشخیص داد این پروژه تا حد زیادی به نفع دو کشور هند و پاکستان خواهد بود که گاز کافی برای تامین تقاضای رو به رشد انرژی در کشورهای خود را ندارند و یکی از علل تمایل بسیار پاکستانی ها در اجرا شدن هر چه سریع تر پروژه خط لوله صلح در خاک این کشور ( آی پی) را در همین امر باید دانست.

قرارداد خط لوله آی پی به حدی برای پاکستانی ها سودآور است که این کشور می تواند علاوه تامین نیازهای داخلی خود، پس از اتصال این خط لوله به خط لوله گاز هند ( آی پی آی) با کسب در آمدی بین ٢٠٠ تا ٥٠٠ میلیون دلار در سال از محل ترانزیت، هزینه های خرید گاز به ایران را نیز پرداخت کند.
این خط لوله قادر به حمل ١١٠ میلیون متر مکعب گاز در روز که قرار است ٥٠ میلیون متر مکعب آن صرف نیازهای داخلی ایران و ٦٠ میلیون متر مکعب باقی نیز به پاکستان منتقل شود.

اطلاعات انرژی پاکستان

برابر آمار منتشره توسط سازمان اطلاعات و آمار مرکزی آمریکا، ذخایر اثبات شده گاز پاکستان تا اول ژانویه سال ٢٠١٢ افزون بر ٧٥٣,٨ میلیارد مترمکعب و حجم ذخایر نفت اثبات شده این کشور تا ابتدای ژانویه ٢٠١٣ حدود ٤٨٠.٩ میلیون بشکه برآورد شده است.
در سال ٢٠١١ مجموع تولید برق پاکستان ٩٤,٦٥ میلیارد کیلووات ساعت و مجموع برق مصرفی در این کشور ٧٠.١ میلیارد کیلووات ساعت گزارش شده است.

ظرفیت برق نصب شده این کشور در سال ٢٠٠٩ حدود ٢٠,٢ میلیون کیلووات در ساعت بوده که از این مقدار، حدود ٦٥.٢ درصد به وسیله سوخت های فسیلی، ٢.٣ درصد از طریق سوخت های هسته ای و ٣٢.٥ درصد از طریق نیروگاه های برقی آبی تولید شده است.

همچنین در سال ٢٠١١ پاکستان روزانه ٦٣ هزار و ٨٠ بشکه نفت تولید کرده و این در حالی است که مصرف فرآورده های نفتی تصفیه شده در این کشور در این سال افزون بر ٤٢٦ هزار و ٧٠٠ بشکه در روز گزارش شده است.

همچنین برابر آمار منتشر شده در  Pakistan Oil and Gas Report منتشره در سال ٢٠١٣، تقاضای نفت این کشور در سال ٢٠١٢ افزون بر ٣٦٣ هزار و ٣٠٠ بشکه در روز تخمین زده شده که حدود ٣٠١ هزار بشکه در روز آن از طریق واردات تامین شده است. انتظار می رود مصرف نفت این کشور تا سال ٢٠١٦ به ٣٩٤ هزار بشکه در روز و واردات روزانه نفت آن به ٣٤٢ هزار بشکه افزایش یابد و چشم انداز واردات نفت این کشور در سال ٢٠٢١ نیز چیزی بیش از ٤٠٣ هزار بشکه در روز است.

هزینه واردات نفت خام پاکستان بر اساس متوسط قیمت سبد نفتی اوپک ( ١٠٧,٠٥ us$) در سال ٢٠١٢ حدود ١١.٤٧ میلیارد دلار برآورد شده است.

پاکستان در سال ٢٠١١ درمجموع ٤٢,٩ میلیارد متر مکعب تولید گاز طبیعی داشته و به همین میزان هم مصرف کرده است. بر این اساس مصرف گاز طبیعی این کشور در سال ٢٠١١ چیزی بالغ بر ١١٥ میلیون متر مکعب در روز براورد می شود.

مجموع خطوط لوله انتقال کشور پاکستان تا پایان سال ٢٠١٠ عبارت است از: ١٠ هزار و ٥١٤ کیلو متر خط لوله انتقال گاز، ٢ هزار و ١٣ کیلومتر خط لوله انتقال نفت و ٧٨٧ کیلومتر خط لوله انتقال فرآورده های نفتی.

برابر برآوردهای وزارت نفت و گاز پاکستان، انتظار می رود تقاضای گاز این کشور در طول چند سال آینده افزایش قابل ملاحظه ای داشته باشد. پاکستان همچنین در نظر دارد استفاده از گاز را در پروژه های نسل آینده تولید نیرو در این کشور توسعه دهد که نیازمندی این کشور به گاز را بیش از پیش افزایش خواهد داد.

اطلاعات اقتصادی و جمعیتی پاکستان

برابر آمار منتشره از سوی سازمان اطلاعات و آمار مرکزی آمریکا، کشور پاکستان با جمعیتی افزون بر ١٩٠ میلیون نفر و با مساحت ٧٩٦ میلیون متر مربع در همسایگی ایران و سه کشور افغانستان، چین و هند قرار دارد.

این کشور با تولید ناخالص داخلی ٢٣٠,٥ میلیارد دلار در سال ٢٠١٢ از نرخ رشد اقتصادی ٣.٧ درصدی برخوردار بوده و سرانه تولید ناخالص داخلی آن بر اساس  (برابری قدرت خرید)  افزون بر ٢٩٠٠ دلار گزارش شده است.

٢٠,١ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور به بخش کشاورزی و ٢٥.٥ درصد به بخش صنعت مربوط می شود و ٥٤.٤ درصد نیز از سوی بخش خدمات صورت می گیرد.
جمعیت نیروی کار این کشور در سال ٢٠١٢ افزون ٦٠,٣٦ میلیون نفر و نرخ بیکاری نیز ٥.٦ درصد گزارش شده است.
در سال ٢٠١٢ درآمدهای بودجه ای دولت پاکستان ٢٩,٥١ میلیارد دلار و هزینه های آن ٤٤.١٩ میلیارد دلار گزارش شده است.
مجموع صادرات پاکستان در سال ٢٠١٢ افزون بر ٢٤,٦٦ میلیارد دلار، مجموع واردات آن در این سال ٤٠.٨٢ میلیارد دلار و بدهی خارجی این کشور ٥٥.٩٨ میلیارد دلار  اعلام شده است.

مشخصات پروژه آی پی و آی پی آی
منبع تأمین گاز؛ پارس جنوبی – IGAT٧ ، مقدار گاز درخواستی روزانه ٣٠ میلیون متر مکعب گاز به هر یک از کشورهای هند و پاکستان، مدت قرارداد؛ ٢٥ سال، قطر خط لوله؛ ٥٦ اینچ، طول خط لوله از عسلویه تا مرز ایران و پاکستان؛ حدود ١١٠٠ کیلومتر، طول خط لوله داخل کشور پاکستان؛ حدود ٩٩٠ کیلومتر، تعداد ایستگاه تقویت فشار؛ حدود ١١ ایستگاه، طول خط لوله داخل کشور هند؛حدود ٥١٠ کیلومتر، تاریخ شروع مذاکرات ٢٤/١١/١٣٨٣، پیش بینی زمان تحویل محصول؛ سال ٢٠١٤-٢٠١٣، هزینه برآوردی اجرای طرح؛ حدود ٧ میلیارد دلار،نقطه تحویل؛ مرز ایران-پاکستان.

گزارش: پیمان جنوبی